Avrupa’da kurallar var ancak ilişki zayıf. Türkiye’de ise ilişki var, kurallar zayıf. Şimdi bunu biraz açmak istiyorum. Çünkü bu karşıtlık, aslında bizim bütün kronik sorunlarımızın özünü anlatıyor.

Karı-koca ilişkisi bunun en yalın örneği. Çok mutlu görünen çiftlerin birkaç ay sonra boşanması bence çok şaşırtıcı değil. Evet, sevgi var, bağı var ama ölçü yok, kural yok. İlişki ile tek başına düzen kuramazsınız; ailede de, toplumda da, devlette de bu böyle.

Devletle millet arasındaki bağ da aynı şekilde; kural yerine ilişki var. Çünkü hiç kimse bu ülkede kuralların işlediğine inanmıyor. Herkes problemleri ilişkiler ağı üzerinden çözebileceğine inanıyor. Sosyal medyada okuduğumuz büyük marketlere yazılan milyonlarca lira cezalar, arka kapıdan ilişkiler ağı üzerinden iptal ettiriliyor. Yani devlet kural koyuyor, ceza yazıyor gibi görünüyor ama kimse o cezanın, o kuralın uygulanacağına inanmıyor. Bu yüzden ceza da caydırıcı olmuyor, adalet duygusu da oluşmuyor. Demem o ki, enflasyon bir ekonomik mesele olduğu kadar aynı zamanda bir kültürel problem. Çünkü kuralın işlemediği yerde güven olmaz. Güvenin olmadığı yerde ise hiçbir problem çözülemez.

Bunun daha vahimi ve daha vahim sonuçlarını hukukta görüyoruz. Hukuk dediğimiz şey kurallar bütünü. Ama bizde o kurallar işlemiyor, ilişkiler baskın çıkıyor. İnsanlar mahkeme kapılarında yıllarca sürünüyor, miras davaları bitmiyor, adalet gecikiyor.

Gündelik hayatta sıkça karşılaştığımız “Benim bir tanıdığım var, sizin davaya bakan hâkimin arabasını tamir ediyormuş” cümlesi kimseye garip gelmiyor. Sıradan vatandaşın bile bu şekilde yol bulmaya çalışması hepimize çok normal geliyor. Ancak,bu şekilde ilişkiler üzerinden problemleri çözmek, her ne kadar doğal görünse de, toplumsal maliyeti çok ağır. Ve kimse bunun farkında değil.

Bu halk, ister aile içinde ister devlet karşısında olsun, işlerini kurallardan ziyade ilişkiler üzerinden yürütmeye meyillidir
Oysa devlet kurallarla yönetilir. İlişkilerle yönetilen devlet, milletine ağır bedeller ödetir. Ve bugün ödediğimiz bedel, emin olun ödeyeceğimizin çok küçük bir kısmı. Her geçen gün fatura ağırlaşıyor ve daha da ağırlaşacak.

Bu ağırlaşan faturanın asıl sorumlusu iktidardır. Çünkü bu ülkenin en temel problemi olan kuralsızlığı düzeltmek yerine daha da büyüttü. Devleti kurallarla yönetmek yerine, ilişkiler üzerinden yürütmeyi tercih etti. Böylece zaten zayıf olan hukuk tamamen işlemez hale geldi. Bugün sadece ekonomi değil, adalet, siyaset ve toplumun bütün dengeleri bu tercihin ağır bedelini ödüyor.

Türkiye’nin asıl çıkmazı burada. Eğer ilişki değil, kural merkezde olsaydı; enflasyon gibi, hukuksuzluk gibi kronik sorunlarımız dahil birçok problemimiz çoktan çözülmüş olurdu.